Mortgage

Uzun vadeli kredilerle konut sahibi olmayı anlatıyor. Dilimizde karşılığı henüz yok. Bu yüzden istemeyerek yabancı dildeki ifadesini kullanıyorum. Bu sistem hayatımızda yer etmeye başladığında, umarım tek kelimelik bir karşılığını da buluruz.

Her ne kadar dargelirli konut edinmek için Mortgage ‘mucize’sini beklese bile Batı ülkelerinde başarıyla uygulanan sistemin hayata geçmesi kolay değil. Hele ki uzun yıllar yüksek kronik enflasyon ile yaşamış, piyasalarının finansal derinliği henüz oluşmamış Türkiye’de, bu sistemden umulan faydaları görebilmek, ‘onyılların gerisinde’ yatıyor. Gerekli ön şartlar hazırlanmadan atılacak ‘hızlandırılmış’ adımlar ise Mortgate sisteminin ‘düşük’ olması riskini taşıyor.

Bundan önce de bizler benzer modelleri, başka adlarla denedik. Bunlardan en fazla bizi meşgul edeni, Konut Edindirme idi. Ücret ve maaşlardan ‘zorunlu olarak’ kesilen paralar, konut projelerine akıtıldı. Dar gelirli için örnek evler tasarlandı.

Hatırlıyorum o dönemde ‘nohut oda bakla sofa’ dediğimiz sosyal konutlar yapıldı. Sonradan gördük ki bunlar, öngörülenden daha büyük maliyet çıkardı. Üstelik konut talebi de daha büyük evlere yoğunlaştı. Böylece dar gelirliye konut diye başlayan proje, geniş, lüks Emlak Konut dairelerine dönüştü. Bu dönemden kalma konutların bazıları hálá alıcı bulmadan çürümeye devam ediyor.

Mortgage konusunda Türkiye’nin dezavantajları sürüyor. Bunların başında bankacılık sisteminin uzun vadeli kredi yaratamama özrü var. Fakat yeni dönem, eğer yeni bir krizle akamete uğramazsa, bunu başaracağımızı biliyorum. Krizlerde 3 aylık, şimdilerde 1 yıllık vadeyi görebilen ekonominin aktörleri, piyasadaki güvenin sürmesi halinde uzun dönemi artık içselleştirmeye başlayınca Mortgage için daha uygun ortama varmış olacağız.

Mortgage sistemi için halihazırda iki temel avantajımızı var; bunlardan en önemlisi, son derece dinamik bir inşaat sektörüne sahip olmamızdır. Yeni şartlara çok çabuk ayak uydurabilen, büyük hacimli inşaatlarla başetme yetkinliğine sahip sektör, ileride işin finansal bacağı oluşturulduğunda, sistemin oturması için büyük bir avantaj yaratacak. Bir diğer olumlu faktör, konut talebinin bu kadar yüksek olması. Neticede insanlar, enflasyon ortamında dahi konut edinmeyi başardılar. Mortgage ile oluşturulacak ilave şartları da ‘kabul etmeye’ daha da önemlisi ‘benimsemeye’ hazır bir kitle söz konusu. Yeter ki daha önceki girişimlerimizde olduğu gibi ‘Türk gibi başlama ve Türk gibi bitir-ME’ döngüsüne girmeyelim.

Mortgage sisteminin kamuoyu tarafından benimsenme sürecinde, bu konuda kamu otoritesinin sık sık beyanatta bulunması gayet doğal. Fakat burada bir temel sorun, bu işin uzun vadede olacağı mesajında yatıyor. Eğer Mortgage bir mucize diye sunulur ve kısa dönemde insanlar için bir ‘umut’ yaratılırsa, bunun gerçekleşmemesi halinde, kamuoyunun yönetime vereceği ‘güven kredisi’ ziyan edilmiş olur.

Neticede yakın geçmişimizde zor-tas’lar, tasarruf bonoları, konut yardımı gibi fiyaskolarımız mevcut. Beklentileri ‘doğru ve gerçekçi’ oluşturmamız halinde ancak bu sistemin faydalarından sözedebileceğiz.

Bankacılık sistemimizin ortalama 30 yıla varan vadeli krediler oluşturmaması durumunda, sistemi devreye alsak bile yeni ‘bankazedeler’ yaratmak işte bile değil.

Bu açıdan bankaların önerilen sisteme getireceği eleştiri ve katkılar hayati önem taşıyor.

Mortgage’i daha uzun yıllar tartışacağız gibi görünüyor.